Wat is cyberpunk?
Cyberpunk is terug. Met het succes van Blade Runner 2049 (2017) en de Netflix-serie Altered Carbon (2018) werd cyberpunk nieuw leven ingeblazen. En nu met de hype rondom de game Cyberpunk 2077 is het genre helemaal terug van weggeweest. Maar wat is cyberpunk nu eigenlijk? Waar komt het vandaan? En welke films zijn nou cyberpunk? In dit artikel geef ik je het antwoord op deze drie vragen.
Cyberpunk is een subgenre van sciencefiction dat zich afspeelt in een dystopische toekomst waar geavanceerde technologie centraal staat. De verhalen gaan meestal over kunstmatige intelligentie, hackers, mechanische implantaten en megacoöperaties.
In tegenstelling tot klassieke sciencefiction, dat zich in de verre toekomst en soms ook ver van aarde afspeelt, speelt cyberpunk zich in een meer gegronde, nabije toekomst op aarde af.
High tech low life
Technologie ligt aan de basis van elk goed cyberpunkverhaal. High tech die je in cyberpunk vaak tegenkomt zijn virtual reality, kunstmatige intelligentie, robotica en cybernetica.
Stel je voor dat je een droomvakantie samenstelt waar je niet alleen de bestemming kunt kiezen, maar ook het avontuur dat je beleeft. Je kunt tijdens je vakantie de rol aannemen van rijke playboy, magnaat, sportheld of geheim agent. Alleen ga je niet fysiek op vakantie, maar implanteert het reisbureau dit avontuur als herinnering in je hersenen. Maakt dit dan de ervaring minder echt? Dit is een van de technologieën die beschikbaar zijn in de wereld van de cyberpunkfilm Total Recall (1990).
Technologie is niet alleen geavanceerd, maar ook persoonlijk. Zoals in het voorbeeld uit Total Recall (1990) staat het zowel lichamelijk als geestelijk dichtbij de mens. In cyberpunk komt technologie zo dichtbij de mens dat de grens tussen beide vervaagt.
De high tech staat in sterk contrast met de dystopische wereld waarin de cyberpunkverhalen zich afspelen. Grauwe metropolen waar het altijd avond lijkt te zijn, slechts verlicht door neonlichtreclame. Onderwerelden vol illegale handel, bendes, drugs en andere onzedelijkheden. Met in de achtergrond een corrupte samenleving waar sociale onrust heerst.
Meestal tref je in cyberpunk geen traditionele regeringen aan. De echte macht is in handen van de megacoöperaties – enorme multinationals die diepgeworteld in de maatschappij zitten. Probeer je een wereld voor te stellen waar Google of Apple het voor het zeggen hebben.
De vertelwijze van cyberpunkverhalen doet denken aan detectiveromans. De hoofdrolspelers zijn buitenbeentjes die (vrijwillig of gedwongen) op onderzoek uitgaan en in een situatie belanden waar zij vervolgens weinig of geen keuze meer hebben. Neo die besluit het witte konijn te volgen in The Matrix (1999) of de gepensioneerde Deckard die gedwongen terugkeert om een aantal ontsnapte replicants op te sporen in Blade Runner (1982).
De geschiedenis van de nabije toekomst
De term cyberpunk werd voor het eerst gebruikt in 1980. Schrijver Bruce Bethke schreef toen het korte verhaal Cyberpunk dat in 1983 gepubliceerd zou worden. Toen ik Cyberpunk verzon, probeerde ik een pakkende titel van één woord te verzinnen voor mijn verhaal.
Dit deed hij door de woorden cybernetica en punk met elkaar te combineren.
Net als het woord cyberpunk is het genre een combinatie geweest van meerdere invloeden totdat het zich halverwege de jaren 80 consolideerde.
Het boek zou later verfilmd worden tot de cyberpunkfilm der cyberpunkfilms De eerste mijlpaal in de ontwikkeling van cyberpunk was het boek Do Androids Dream of Electric Sheep? uit 1968. In dit boek vertelt schrijver Philip K. Dick het verhaal van Rick Deckard, een premie jager die een groep ontsnapte Nexus-6 androids moet opsporen. Klinkt dit bekend? Dat komt omdat het boek later verfilmd zou worden tot de cyberpunkfilm der cyberpunkfilms: Blade Runner (1982).
Thematisch gezien was Do Androids Dream of Electric Sheep? van grote invloed op het cyberpunk-genre. De vraagstukken: Wat betekent het om mens te zijn? Wat is echt? Zijn thema's die in veel cyberpunkwerken terugkomen. De typische cyberpunk stijl en visuele taal zouden echter later pas volgen.
In 1974 stichtten een groep Franse creatievelingen de uitgeverij "Les Humanoïdes Associés". De meest prominente naam in deze groep was die van de legendarische striptekenaar Jean Giraud AKA Moebius. Tussen 1975 en 1987, publiceerde de uitgeverij een sciencefiction stripblad genaamd Métal Hurlant (Heavy Metal in het Engels). Hierin stonden de gekste, raarste en meest adembenemende stripverhalen die de wereld ooit gezien had.
Dit blad had niet alleen een enorme invloed op cyberpunk, maar op het sciencefiction genre als geheel. Films als Alien (1979), Mad Max (1979), Nausicaä of the Valley of the Wind (1984) en zelfs Star Wars (1977) zijn allemaal schatplichtig aan Métal Hurlant.
Van alle strips in Metal Hurlant had The Long Tomorrow (1975) de grootste invloed op cyberpunk. Het verhaal werd geschreven door de Amerikaanse scenarioschrijver Dan O’Bannon en geïllustreerd door Jean Giraud (Moebius). De twee waren ingehuurd om mee te werken aan Jodorowsky’s verfilming van Dune en om de tijd te doden tot het filmen zou beginnen creëerden ze The Long Tomorrow. Een noir detective stripverhaal dat zich afspeelt in de een toekomstige megastad met androids, ruige barren, moordenaars en vliegende auto’s. Het was deze strip die Ridley Scott inspireerde voor de visuele stijl van Blade Runner (1982) en daarmee het hele cyberpunk-genre.
Blade Runner. De naam is al een aantal keer gevallen in dit artikel. De verfilming van het verhaal van Do Andoids Dream of Electric Sheep? (1968) met de visuele stijl van The Long Tomorrow (1975) is tot de dag van vandaag de culminatie van cyberpunk. Het prototype van het genre. Ridley Scott regisseerde de film in 1982 met in de hoofdrollen Harrison Ford als Rick Deckard en Rutger Hauer als Roy Batty.
Twee jaar later, in 1984, kwam er een boek uit dat cyberpunk als volwaardig genre op de kaart zou zetten. De titel van dit boek was Neuromancer (1984), het debuut van de Amerikaanse schrijver William Gibson.
Neuromancer vertelt het verhaal van “console cowboy” Case, een ritselaar actief in de onderwereld van Chiba City, Japan. Hij was ooit een getalenteerd hacker, maar vanwege een onherstelbare zenuwbeschadiging kan hij niet meer de cyberspace in. Op een dag ontmoet hij een mysterieuze werkgever die beweert hem te kunnen genezen. Het enige dat hij moet doen is een aantal klussen uitvoeren…
William Gibson bracht ons termen als Cyberspace, ICE (Intrusion Countermeasures Electronics), Jacking in en de Matrix. Het is ook niet zo verwonderlijk dat de Neuromancer de grootste inspiratie bron van The Matrix (1999) is.
Ook William Gibson liet zich op zijn beurt inspireren door het werk in Metal Hurlant:
Neuromancer (1984) luidde de start in van cyberpunk als genre en het is sindsdien niet meer weg te denken uit het popcultuur landschap. Dit genre heeft inmiddels een rijke catalogus aan boeken, stripboeken, anime, series, spellen, videogames en natuurlijk films.
Top 10 cyberpunkfilms
Het cyberpunk-genre is verantwoordelijk voor een aantal van de meest originele scenario’s ooit. Van filosofische vraagstukken tot regelrechte mindfucks. Tot slot daarom nog wat cyberpunk filmtips. Dit is de Rebel top 10 cyberpunk films:
10. Upgrade (2018)
De eerste en jongste film op de lijst. Een B-film die bewijst dat je met een klein budget goede scifi kunt maken. Met een goed script, originele choreografie en flinke dossis humor is het een van de filmverassingen van 2018.
Na een brute beroving waarbij zijn vrouw om het leven komt en hij verlamd raakt, wordt Grey Trace (Logan Marshall Green) benaderd door een excentrieke uitvinder met een experimenteel geneesmiddel dat zijn lichaam zal "upgraden"....
9. Strange Days (1995)
Strange Days (1995) is gemaakt door een bijzonder koppel – James Cameron schreef het script en Kathryn Bigelow zat op de regisseursstoel. Geschoten in de noir-stijl die doet denken aan Blade Runner, volgt Strange Days het verhaal van Lenny Nero (Ralp Fiennes) een dealer in SQUID-schijven. Op deze schijven staan opnames van herinneringen en ervaringen van mensen die anderen via een SQUID-apparaat kunnen herbeleven. Twee dagen voor nieuwjaar kom Lenny in het bezit van een mysterieuze schijf die een keten van gebeurtenissen in gang zet.
8. Dredd (2012)
I am the law!
Je kunt dit citaat niet hardop herhalen zonder dat je het accent van Sylvester Stallone nadoet. Wees gerust. Het is niet de poging tot Judge Dredd uit 1995 die ik aanraad, maar de reboot uit 2012 met Karl Urban in de hoofdrol.
Dredd (2012) is gebaseerd op de comic Judge Dredd van schrijver John Wagner en tekenaar Carlos Ezquerra. Judge Joseph Dredd is politieagent, rechter en beul in een. Dit houdt in dat hij wetsovertreders op de plek berecht en het vonnis uitvoert (ja ook de doodstraf). In Dredd moet de Judge heel wat vonnissen uitvoeren als hij samen met een rookie judge komt vast te zitten in een appartementencomplex vol criminelen.
7. RoboCop (1987)
Eerste van (spoilers) twee Paul Verhoeven films op de lijst en een jaren 80 klassieker. In toekomstig Detroit keert politieagent Alex Murphy (Peter Weller) terug uit de dood als een experimenteel misdaad bestrijdende cyborg genaamd RoboCop. Geteisterd door de herinneringen van zijn verleden wijkt hij af van zijn programmering om wraak te nemen op zijn moordenaars.
In totaal zijn er van RoboCop drie delen en een reboot gemaakt, maar deze eerste film is de beste.
6. Blade Runner 2049 (2017)
2049 is het vervolg op het in dit artikel al vaak genoemde Blade Runner uit 1982. Ik was erg sceptisch toen er een vervolg werd aangekondigd, tot ik te horen kreeg dat Dennis Villeneuve aan het roer zou staan – een van mijn favoriete regissseurs van het moment. Toen ook nog bleek dat Roger Deakins de cinematografie zou verzorgen was ik helemaal om.
Het verhaal speelt zich dertig jaar na het origineel af. K (Ryan Gosling) is een blade runner die tijdens een opdracht stuit op een lang begraven geheim. Zijn ontdekking draait uit op een zoektocht naar Rick Deckard (Harisson Ford), een voormalig blade runner die wordt vermist.
💡 In de aanloop naar Blade Runner 2049 zijn er 3 korte filmpjes uitgebracht: 2036: Nexus Dawn, 2048: Nowhere to Run, Blade Runner Black Out 2022. Elk van deze filmpjes geeft achtergrondinformatie over wat er in de 30 jaar tussen het eerste en tweede deel is gebeurd.
5. Total Recall (1990)
De tweede film van Paul Verhoeven in de lijst. In 2012 is er een nog Total Recall remake gemaakt, maar het origineel uit 1990 is in alle opzichten superieur.
Douglas Quaid (Arnold Schwarzenegger) is een bouwvakker die ontevreden is met het saaie leven dat hij leidt. Op een dag besluit hij naar Rekall te gaan, een bedrijf dat een speciaal soort vakantie aanbiedt. In plaats van echt ergens heen te gaan, implanteren ze de herinnering van de door jou samengestelde vakantie in je geheugen. Douglas wil wel als geheimagent een avontuur beleven op Mars. Maar wanneer hij gaat, gaat er iets verschrikkelijk mis tijdens de procedure. Er komen onderdrukte herinneringen bij hem naar boven waaruit blijk dat hij echt een geheimagent is. Of toch niet?
4. Ghost in the Shell (1995)
Ghost in the Shell is de eerste van twee Japanse animatiefilms in de lijst gebaseerd op een Manga. Pas geleden kwam er ook een live-action versie uit met Scarlett Johanson in de hoofdrol, maar die komt bij lange na niet in de buurt van het origineel.
Het plot volgt Majoor Motoko Kusanagi een cyborg agente met een volledig synthetisch lichaam waarvan alleen haar geest (ghost) nog van haar zelf is. Zij en haar speciale anti-cyberterrorismeeenheid zijn opzoek naar de mysterieuze super hacker de Puppet Master.
Oh ja, en wel de originele Japans gesproken versie met ondertiteling kijken.
3. The Matrix (1999)
Wat je ook van The Matrix Reloaded (2003) of The Matrix Revolutions (2003) vindt, het eerste deel uit de Matrix Trilogie is een van de beste sciencefiction films ooit. The Matrix was een baanbrekende film die niet alleen de lat hoger legde voor sciencefiction-films, maar ook het complete actie-genre herdefiniëerde met revolutionaire technieken en visuele effecten.
Keanu Reeves speelt Thomas A. Anderson, overdag werkt hij als computerprogrammeur en ’s avonds is hij een hacker genaamd Neo. Nacht na nacht is hij op zoek naar het antwoord op de vraag "Wat is de Matrix"? Een zoektoch die hem diep het konijnenhol in stuurt.
2. Akira (1988)
Akira (1988) is niet zomaar een film. Deze cyberpunkklassieker is de reden dat Japanse anime en manga populair werden in het Westen. Critici beschouwen Akira als een van de beste animatiefilms ooit en prijzen de film vanwege zijn schitterende animaties. Katsuhiro Otomo regisseerde de film en schreef de gelijknamige manga waarop de film is gebasseerd.
Akira speelt zich af in Neo-Tokyo, een wederopgebouwd Tokio dat vernietigd was tijdens de Derde Wereldoorlog. Kaneda is de leider van een motorbende. Wanneer zijn beste vriend Tetsuo onderdeel wordt van een geheim militair project en krachten ontwikkelt die tot de vernietiging van de wereld kunnen leiden, doet Kaneda er alles aan om zijn vriend te helpen.
1. Blade Runner (1982)
Het kon ook niet anders dan dat Blade Runner (1982) op één zou staan. Het archetype van de cyberpunkfilm. De film is (losjes) gebasseerd op het boek Do Androids Dream of Electric Sheep? (1968) van Philip K. Dick. Waar het genre tot zekere hoogte al leefde in de literatuur, was het Blade Runner die cyberpunk naar het witte doek bracht.
Blade Runners zijn een speciale eenheid van de politie verantwoordelijk voor het opsporen en elimineren van illegale androïden genaamd replicants. Retiren in het Blade Runner jargon. Harrison Ford speelt Rick Deckard, een gepensioneerde Blade Runner die tegen zijn wil in moet terugkeren voor nog een opdracht. In een grauw Los Angeles van de toekomst moet hij moet een groep onstnapte replicants onder leiding van Roy Batty (Rutger Hauer) retireren.
De cinematografie waar de grauwe stad contrasteert met kleurrijke neonverlichting en de betoverende soundtrack van Vangelis maken de film een lust voor het oog en oor. Een van de meest immersieve ervaringen die je als filmgenieter kunt hebben.